Güncel Makale 2

DÜNYADA DEĞİŞEN TRENDLER VE YÜKSEKÖĞRETİM KALİTE GÜVENCE SİSTEMİNDEKİ DEĞİŞİMLER

Dünyada Değişen Trendler

Performans Yönetimi

Stratejik Yönetim

Değişim Yönetimi

Liderlik

Profesyonellik

Kalite Güvence Sistemi

Çevik Liderlik

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri

İklim problemleri

21.yüzyıl Becerileri

Üçüncü Kuşak Üniversite

Üniversite 5.0

Eğitim 5.0

Büyük Sıfırlama

Yaratıcı Yıkım

Toplum 5.0

Sağlık5.0

Veri madenciliği (Big Data)

Blok zinciri, Dağıtık veri tabanı (blockchain)

Şeylerin interneti

Kablosuz sensor ağı

Siber fiziksel sosyal dinamikler

Artırılmış gerçeklik

5. jenerasyon kablosuz iletişim

Son on yıllarda, yandaki bölmede bir kısmı yer alan, birçok yeni ve önemli kavramla tanıştık. Tüm bu başlıklar, birbirinden farklı alanlardaki gelişmeler olarak düşünülse de, aslında birbirini etkileyen ve değiştiren bir özellik taşımaktadır.

Toplumların gelişmişlik düzeyleri arasındaki fark, bu kavramların özlü ve güzel sözler gibi kullanılması yerine içselleştirilerek uygulamaya geçirilmesinden kaynaklanmakta.

Toplum 5.0 (Süper Akıllı Toplum); dijitalleşme ve yapay zekanın, toplum yaşamına etkilerinin değerlendirildiği ve insanların makine ve robotlarla ilişkisinin en verimli biçimde oluşturulduğu, büyüme ve kalkınmayı amaçlayan bir yaklaşımdır.

İnsan odaklı dijital dönüşüm olarak da ifade edilebilecek bu kavram, insanın yaşam kalitesini ve gelecekteki gelişmelerin toplumlara etkisini de, geniş kapsamlı olarak dikkate alan bir gelişmedir.

TOPLUM 5.0 (Toplum 5.0 ve Dijital Dünyada Toplumsal Dönüşüm ve Eğitim 5.0, Zeynep Eren Uğurlu, Süleyman Demirel Üni. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi)

Toplum odaklı insansız teknolojiler, aynı zamanda Endüstri 5.0 kavramının da ana temalarından biridir. Endüstri 5.0, insan merkezli ve esnek bir Avrupa endüstrisi oluşturmaya yönelik bir kavram olarak ortaya çıkmıştır. Toplum 5.0 ise Japonya kabinesi tarafından önerilen ve ekonomik ilerlemeyle sosyal sorunların çözümü arasındaki dengeyi kurmayı amaçlayan bir yaklaşımdır.

Endüstri 5.0 (Meral Çalış Duman, “Toplum 5.0: İnsan Odaklı Dijital Dönüşüm”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 82, 309-336)

2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri de tüm bu faaliyetleri destekleyen bir başka çalışma alanıdır.

Toplum 5.0 (Toplum 5.0 Araştırma Raporu, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Sektörel Araştırma ve Strateji Geliştirme Dairesi)

Yukarıdaki gelişmelerin ışığında, bireylerin farklı donanımlara sahip olması ve bu gelişmelerin eğitimi de değiştirmesi kaçınılmazdır.

Endüstri 5.0 – Toplum 5.0 (Nurullah Tekinbaş, https://miesofficial.com/blog/endustri-5-0-ve-toplum-5-0-nedir/ )

Eğitim 5.0’ın temel amacı, dijital ve teknolojik gelişmeleri ve bu alanda üretilmiş bilgileri, insanın sosyal ve duygusal becerileriyle entegre etmektir. Bu alandaki temel yaklaşım, endüstri 4.0 içinde yer alan nesnelerin interneti, yapay zeka, makinaların öğrenimi vb. teknolojileri eğitim kurumlarına yerleştirmektir. Eğitim 5.0, aynı zamanda öğrencilerde, toplum 5.0 için de gerekli olan, işbirlikçi çalışma, yaratıcılık, çatışma yönetimi, empati, çeşitliliğe hoşgörü, öğrenci katılımlı müfredat, kariyer yönlendirme, kişiselleştirilmiş eğitim öğrenim esnekliği vb. becerilerin geliştirilmesini de kapsamaktadır.

Eğitim 5.0 (https://twitter.com/mhtestd/status/1071079189728641024, Ministery of Higher & Tertiary Education ZW)

Eğitim 5.0 problem çözme, eleştirel düşünce vb. gibi 21. Yüzyıl becerilerinin öğrencilere kazandırılması açısından da önem taşımaktadır.

Tüm bu gelişmeler dikkate alındığında, yükseköğretim kurumlarına ciddi bir görev düştüğü açıkça görülmektedir. Değişen öğrenci beklentileri, iş dünyasının değişen insan gücü ihtiyacı, teknolojiyi kullanabilme becerisi vb. gibi faktörler, üniversitelerin kendisini de gözden geçirmesine yönlendirmiş ve mezuniyet çıktılarının değişmesine yol açmıştır.

Eğitim Alanında Yapılması Gereken Çalışmalar

Uluslararası düzeyde, çağın gerektirdiği 21. yüzyıl becerilerinin bireylere kazandırılmasında, eğitim anahtar bir rol oynar. Özellikle Yüksek Öğretim alanında, uluslararası iş birliği ve ortak ilkeler ve standartların geliştirilmesi, giderek artan bir önem taşımakta ve ülkeler bu çerçevede kendi eğitim kurumlarında yeni düzenlemelere gerek duymaktadır. Üniversiteler, en iyi uygulamalarla, kendilerini farklılaştırabilir ve değişik alanlarda gelişimlerini sürdürebilirler.

Son yirmi yıldır, tüm yükseköğretim kurumları, öğrenme merkezli eğitim modeli kullanımını yaygınlaştırmaya gayret etmektedir. Bu konudaki faaliyetler ülkemizde genel olarak, öğrenci ödevleri, sunumları vb. çalışmalarla sınırlı kalmaktadır. Eğitim alanında ülkemizde, iyi örneklerin bulunduğu da bir gerçektir. Ancak önemli olan, bu uygulamaların yaygınlaşmasıdır.

Deneyimlerimiz, bize ülkemizde, öğrenme öncelikli eğitim modellerine, öğrencilerin çok da istekli olmadıklarını, göstermektedir. Öğrencilerin öğrenme motivasyonlarının artırılması açısından yapılacak çalışmalara acil ihtiyaç bulunmaktadır. Genellikle kopyala yapıştır yaklaşımının da değişmesi gerekmektedir. Bu nedenle de öğrencilerin öğrenme esaslı eğitimden kaçınmalarının analizi yapılmalı ve bu konudaki motivasyonun artırılması planlanmalıdır.

Şunu da ilave etmek gerekir ki, tüm dünyada, öğrenme öncelikli eğitim modellerinin yanı sıra, teknolojik gelişmelerin eğitime entegrasyonu (black box vb), hümanistik eğitim, loogbook esaslı öğrenme öncelikli ders bilgi paketleri ve benzeri alanlar da, güncel konular olarak değerlendirilmektedir.

Yeni yaklaşımlar çerçevesinde, öğrenci kazanımları, ölçme değerlendirme ve öğrenme aktivitelerinin entegrasyonundan oluşan, bir müfredat planlama yöntemi (constructive alignment vb. modeller) kullanılarak, ders programları hazırlanmalıdır. Yapılan bu çalışmalar, yeni yaklaşımların ders bilgi paketine ve müfredata yansıtılmasına olanak sağlayacaktır. Aynı zamanda, üniversite çıktılarının revizyonunu da, dikkate almak gerekmektedir.

Son yıllarda, mikro yeterliliklerin belirlenmesi üzerinde pek çok çalışma yapılmaktadır. Bu konuda, Bologna çalışmalarının bir sonucu olarak, 2019'da Avrupa MOOC Konsorsiyumu, eğitim denkliklerinin sağlanması amacıyla, ‘Ortak Mikro Kimlik Çerçevesi Projesini’ başlatmış olup, bu konudaki çalışmaların izlenmesi de önem taşımaktadır.

Uzaktan eğitim alanında da sadece eğitim teknolojilerini geliştirmek yeterli olmayıp, uzaktan eğitime özel standartların uygulamaya geçirilmesi önem taşımaktadır.

Yukarıdaki tüm gelişmelere uygun birey yetiştirmek, gerekli eğitim revizyonları yapmak ve öğrencilerde, mesleki eleştirel düşünce, düşüne becerisi, iletişim, hobi analizi vb. değişimleri ölçmek de, kalite güvence sisteminin gelişmesine ciddi katkılar yapacaktır.

Yaklaşık 20 yıl öncesinde uluslararası gelişmelerde yerini almış ve eğitime entegre edilen, liderlik ve profesyonellik derslerinin, tüm birimlere yaygınlaştırılması da dikkate alınması gereken konulardan biridir.
Sürdürülebilir üniversiteler, sağlığı geliştiren üniversiteler, girişimci üniversiteler vb. kavramların uygulamaya geçirilmesinin yanı sıra, eğitimci ihtiyacının belirlenmesi ve değerlendirmesi de önem taşımaktadır.

Yaşam becerileri (life skills); bireylerin günlük yaşamın talep ve zorluklarıyla etkili biçimde başa çıkmasını sağlayabilen, pozitif davranışa yönelik beceriler olup, 21.yüzyıl becerilerini de kapsamaktadır. Öğrencilerde, bu becerilerin gelişiminin ölçümlenmesi, en iyi uygulamalar açısından bir örnek oluşturacaktır.

Uygulamaların, Rubrik 3 Düzeyinden 4, 5 Düzeyine Geliştirilmesi Çalışmaları

Bilindiği gibi YÖKAK standartlarında, Rubrik 3 düzeyi planlama ve uygulama aşamasını oluşturmakta, Rubrik 4, 5 ise uygulamaların iyileştirilmesini ve en iyi uygulamaları kapsamaktadır. Kalite güvence sisteminin gelişmesi, bu çalışmalara bağlı olup uluslararası gelişmeler ışığında ortaya çıkan, yeni yaklaşımların izlenmesi ve yaygınlaştırılması önem taşımaktadır. Kalite kültürünün yaygınlaşmasında ortaya çıkan yavaşlık, çalışanların beklenti ve ihtiyaçlarının hızla değişmesini de engelleyecektir. Örneğin, halen öğrenci memnuniyetini değerlendirme kullanılan başlıkların değişememesi gibi.

Bu gelişmelerin zaman zaman tüm personele ve öğrencilere aktarılması, farklı konulardaki beklentileri değiştirecek ve tüm geribildirimlerin sonuçlarını etkileyecektir.

ÖRNEK: Öğrenci Memnuniyet Anketleri ve Geliştirilmesi

Üniversitelerimizde, öğrenci memnuniyet anketleri genellikle; öğrenim deneyiminin tatminkarlığı, yerleşke ve yaşam, akademik destek ve ilgi, öğrenme imkan ve kaynakları, kişisel gelişim ve kariyer desteği vb. alanları kapsamaktadır. Aslında, eğitim vermeye devam eden her üniversitenin, bu koşulları en az %70 oranında sağlamış olması gerekir. Bu başlıklardaki iyileştirmeler sınırlı olup, konu ile ilgili yeni gelişmelere yönlenmek önem taşıyacaktır.

Özellikle eğitim kurumlarında, öğrenci beklentilerinin karşılanması yaklaşımı yerini öğrenci gelişimi esaslı bir memnuniyet analizine bırakmaktadır. Örneğin kullanmakta olduğumuz anketler bir süre sonra not enflasyonu vb. sonuçları ortaya çıkarabilecektir. Ders devamı çok az olan bir öğrenci ile, derse devam eden öğrencilerin görüşlerinin de birbirinden farklı olacağı da açıkça anlaşılmaktadır. Aslında bu konu, öğrenci sorumlulukları ve öğretim üyesi eğitim memnuniyeti ile beraber yorumlanmalıdır. Bu nedenle de, giderek anketlerde genel olarak olarak kullanılan, yukarıdaki başlıklar çerçevesi, yükseköğretim kurumlarının performansını değerlendirmede yetersiz kalacaktır.

Çalışmalarımızda, yeni normal kavramını dikkate alarak yeni anketlerin hazırlanması (Student Satisfaction Index vb.) ve günümüz koşullarına uygun ihtiyaçların belirlenmesi gerekmektedir.

Yeni ihtiyaçlardan, bir tanesi de, öğrenci gelişiminin öğrenci yaşam döngüsü ile (student life cycles) değerlendirilmesi ve ölçümlenmesi ile izlemek ve yeni ihtiyaçları belirlemektir.

Bir başka önemli nokta da geribildirimlerde çoğunlukla, Likert soru tipinin kullanılmasıdır. Oysa, Likert’in her maddesi (Kesinlikle katılmıyorum…….) bir durum belirtir. Bu anket yöntemi ile, memnuniyetsizliğin nedenleriyle ilgili olarak, çok açıklayıcı bilgilere ulaşılamamaktadır. Önemli olan, memnuniyetsizlik alanları ile ek bir analiz yapılarak açıklanması ve buna uygun çalışmaların yapılmasıdır. Günümüzde halen, yukarıdaki başlıklardaki memnuniyetin artması bir başarı olarak kabul edilmekte ve aynı tip uygulamaya devam edilmektedir.

Dijitalleşme

Dijitalleşme, sadece rutin işlerin dijital alanda yürütülmesi anlamını taşımamakta olup, konunun eğitim, araştırma vb. alanlara entegre edilerek kullanılması ve dijital olgunluğa (digital maturity of university) ve dijital inovasyon anlayışına geçilmesi.

Yükseköğretim İdari Birimlerindeki Gelişmeler ve Kalite Kültürünün Yaygınlaştırılması

Yukarıda sözü edilen gelişmeler, kurumların yönetim modellerini de etkilemiştir. Yönetici ve yönetilenlerin bulunduğu, kaynakların planlanması, koordinasyonu, kontrolu ile amaçlara ulaşılmasını kapsayan yönetim kavramı yerini yönetişime bırakmıştır. Yönetişim ise, çalışanların karşılıklı etkileşiminin dikkate alındığı bir birlikte yönetmek esasına dayanmakta olup tüm bireyler ve gruplar katkıda bulunma ve seslerini ve görüşlerini duyurma şansına sahiptirler. Yönetişim aynı zamanda, adillik, şeffaflık, hesap verebilirlik, katılımcılık, etkililik tutarlılık özelliklerini de taşımalı ve kurumun bu konuda tanımlı aktiviteleri bulunmalıdır. Tüm bireyler ve gruplar katkıda bulunma ve seslerini ve görüşlerini duyurma şansına sahip olurlar.

Kurumlarda, sadece yönetişim modeline geçmek de yeterli olmayıp, bu modelin aynı zamanda, değişim yönetimi esasını da dikkate alması gerekmektedir. Zira, geçmişte kullandığımız yönetim modelleri ile değişen dünyaya uyum sağlamamız mümkün görünmemektedir.

Kurumlarda, yürütülen işlerin etkinliğinin ölçümlenmesi de önemli bir nokta olup yönetişim modeline, stratejik yönetim, performans yönetimi, kalite güvence sistemi de entegre edilmeli ve tüm bu çalışmalar çevik liderlikle birlikte yürütülmelidir.

Ancak, tüm bu kavramların birbirini etkilediği göz ardı edilmemeli ve üniversite için entegre edilerek kullanılmalıdır. Sadece performans yönetimi veya stratejik yönetim dikkate alınarak yapılan planlamalar, kurumun hedeflerine ulaşmasında hızlı bir yol alınmasına engel olabilir.

Bu konuda EUA (European University Association) tarafından yürütülen, NEWLEAD (Innovative Leadership and Change Management in Higher Education) projesi örnek olarak verilebilir. Bu proje, üniversite liderlerinin değişimi yönlendirme ve kurumsal dönüşüm alanında yeni öncelikleri ele alma kapasitelerini geliştirmeyi amaçlamaktadır. Proje 2023 Eylül ayında tamamlanacaktır.

Aynı zamanda idari birimlerin de, kendi alanlarındaki değişime uyum sağlamaları gerekmektedir. Örneğin, 2023 insan kaynakları yeni trendleri içinde: yetenek bulunurluğu, iç iletişim ve işveren markası, yeni ücret modelleri, etkileyici şirket kültürü yaratma vb. başlıklar yer almaktadır.

Yükseköğretimde, özellikle de idari birimlerde, kalite kültürünün yaygınlaştırılması ve üniversitelere özel, idari birimlerdeki uluslararası gelişmelerin (Stratejik İK yönetimi) uygulamaya geçirilmesi, idari birimlerdeki personelin, mezuniyet sonrası eğitimlerle desteklenmesi,

Öğrencilerin kariyer gelişimlerini ve mezuniyet sonrası izlenmelerini de kapsayan, öğrenci yaşam döngüsünün oluşturulması ve mezun öğrenci portfolyosunun uygulamaya alınması da öğrenci işlerinin iyileştirilmesinde rol oynayacaktır.

Prof. Dr. İnci OKTAY

Kasım 2023